D.

Dachówki

Liczne kościoły i inne gmachy porozsiewane po kraju, a pokryte dachówką, jak n. p. kościół farny w Starym Sączu, układaną w różne wzory z ciemno-żółtawej i hrunatnej dachówki; kościół Bernardynów we Lwowie pokryty dachówką stalowego koloru, zamek radomski, jak pisze Sobieszczański w swojej Wycieczce archeologicznej, w gubernii radomskiej był za czasów jagiellońskich „dachówką poskorupiony“ ; katedra poznańska aż do XVI wieku była pokryta dachówką, bowiem w r. 1463 uczyniła kapituła z murarzem ugodę o pokrycie kościoła dachówką (Łukaszewicz: Opis kościołów) i wiele innych każą wnosić, że wyrób dachówek oddawna w kraju naszym musiał być wykonywany, t. j. że wykonywano u nas tak zwaną karpiówkę, małe i większe gąsiory znakomitej trwałości. I rzeczywiście mamy ślady, że u nas dachówki wyrabiano w r. 1393 w Żarnowcu i płacono za 20 kóp 13 skojców, czyli 26 złt. na dzisiejszą monetę. Katedra gnieźnieńska była w XIV wieku pokryta dachówką czerwoną wypalaną, odbudowaną ona była wówczas przez Jarosława ze Skotnik Bogorię, arcybiskupa gnieźnieńskiego. Rachunki krakowskie miejskie podają pod r. 1401 darowanych królowi 100.000 dachówek z fabryki miejskiej. W r. 1396 płacono w Krakowie za kopę dachówek 10 gr. W XVI wieku w Krakowie dachownik miejski wypalał dachówki dla miasta po 25 gr. za 1000, miasto zaś odprzedawało 1000 dachówek okrągłych po 2 złt., szerokich po 3 złt. 15 gr., a na posadzki po 1 złt. 12 gr. Z początku XVI wieku za panowania Zygmunta I wyrabiał w Krakowie Grzegorz Kapłaniec polewane i kolorowane dachówki, któremi pokrywano odnawiany wówczas zamek krakowski (obacz: Rejestra Seweryna Bonnera, pisane dla Zygmunta I, znajdujące się w zbiorze Pawła Popiela w Krakowie). Dachówki wypukłe gdańskie słynęły oddawna i sprowadzano je w najdalsze strony. Ks. Karol Radziwiłł powiedział raz ks. Idziemy gwardianowi Bernardynów w Nowogródku, żeby mu dał dobrą radę, to pokryje cały klasztor Bernardynów w Nowogródku gdańską dachówką. W muzeum Ossolińskich we Lwowie przechowuje się dachówka gliniana, wykopana obok zamku w Boźniatowie obwodzie stryjskim; opatrzona ona jest napisem gockim głoskami imienia „Jezus”. Także 8 glinianych dachówek z wyobrażeniem orla polskiego i głoskami J. H. S. i dachówka starożytna ze słowiańskim napisem. Podług akt miejskich w archiwach lwowskich przechowywanych, używano w r. 1563 do gliny, robiąc dachówkę, opiłków żelaznych. Z czasem jednak, kiedy zaczęto dachy pokrywać blachą cynkową lub żelazną, podupadła ta gałąź przemysłu, aż dopiero w nowszych czasach przemysł ten znowu się wznowił, mianowicie przez założenie fabryki dachówek w Łagiewnikach pod K rakow em , którato fabryka wyrabia obecnie około 300.000 sztuk dachówek rocznie. Z początku XIX wieku miał ojciec naszego malarza Wojciecha Gersona fabrykę dachówek polewanych w Polkowie pod Warszawą; dachówką z tej fabryki jest pokryta mała bezpiątrowa oficyna szczytem dotykająca ulicy marszałkowskiej, położona między Piękną a Koszykami w Warszawie. 

Dekoracie teatralne

Dekoracie teatralne malowali u nas: Angeli był jakiś czas w teatrze warszawskim i w r. 1805 wymalował kortynę miernej roboty; Aldrovandini malował za panowania Augusta II dekoracie do teatru królewskiego w Dreźnie (Kraszewski: Hrabina Kosel). Bereźycki był od roku 1774— 1776 dekoratorem teatru w pałacu radziwiłłowskim w Warszawie, który zostawał pod dyrekcią Kurtza, a antrepryzą Ryxa kam erdynera królewskiego, i pobierał miesięcznie 160 złt. Courtin Ludwik, Francuz, zdolny dekorator, którego w r. 1818 sprowadził do Warszawy Ludwik Osiński, ówczesny antreprener i dyrektor teatru warszawskiego, malował dekoracie do oper: Jadwiga, Jan Kochanowski, Jagiełło w Tęczynie, Tancred, Dzwonek; do baletów: Parys na górze Ida, Mars i Flora; do tragedii: Zbigniew, Dziewica orleańska i t. d .; w r. 1821 opuścił teatr i wrócił do Paryża; Czajewicz Jan, uczeń profesora Szandora Wagnera w Wiedniu ur. 1849 r., jest, dekoratorem i autorem wielu plafonów w gmachach warszawskich. Antoni Dąbrowski malował przy końcu XVIII wieku u hetmana Ogińskiego w Słonimie dekoracie do zamkowego teatru. J. I Dtill tegoczesny dekorator teatralny we Lwowie. Engerth Józef, Niemiec, przybył w r. 1823 do Lwowa i tu w r. 1830 umarł, malował oprócz wielu innych rzeczy także dekoracie teatralne. Fabiański Erazm był przed Dullem dekoratorem teatralnym we Lwowie. Giesel Jan Ludwik przyjęty był w r. 1787 na królewskiego malarza teatralnego w Warszawie i robił piękne dekoracie, pobierał miesięcznie najprzód 240 złt. , potem 400 złt. Giżycki Paweł, Jezuita, zdolny dekorator za czasów Augusta II i III, używany był do przyozdobiania pałaców i kościołów podczas różnych uroczystości. Głowacki Antoni bawił około r. 1787 na dworze jenerała en clief Zoryeza w Szkłowie i tam malował dekoracie do teatru utrzymywanego przez jenerała, oprócz tego malował w czasie jakiejś uroczystości transparenta; syn jego Józef był także dekoratorem teatru warszawskiego. Goldman był dekoratorem teatru w pałacu radziwiłłowskim w Warszawie od r. 1776— 1779 zostającego pod antrepryzą Ryxa, pobierał płacy 200 złt. miesięcznie. Guranowski Józef dekorator teraźniejszy teatru w Warszawie. Hoffmann Wilhelm urodzony 1776 r. w Królewcu był od r. 1800—-1806 urzędnikiem pruskim w Polsce, a potem był malarzem dekoracyjnym i dyrektorem muzyki w Berlinie, zmarł w r. 1822. Jachimowie z był około r. 1840 znakomitym dekoratorem w Wiedniu (Meciszewski). Jasiński malował za czasów Stanisława Augusta teatralne dekoracie w W arszawie, później wyjechał na Wołyń i tam umarł. Jaszcz o ł d Wojciech ur. 1763 r., uczeń Bacciarellego i Smuglewicza, malował dekoracie do festynów puławskich. Jutti Piotr, Francuz, którego w r. 1821 Ludwik Osiński, ówczesny antreprener teatru warszawskiego z Paryża do Warszawy sprowadził, malował wybornie dekoracie do oper: Westalka, Don Jouan; do dramatów : Upiór, Ofiara Abrahama i kortynę, malował także dekoracie do małego teatru francuzkiego w pałacu saskim. Kliptert Karol, dekorator w Warszawie. Lange Antoni, uczeń Schonbergera w Wiedniu, przybył w r. 1810 do Lwowa i tu pracował jako dekorator teatralny do r. 1832. Lisowski malował jakąś dekoracie do krakowskiego teatru około r. 1840, ale bardzo licho. Lizander , uczeń akademii wileńskiej przyjęty został w r. 1814 jako drugi malarz do teatru narodowego w Warszawie za dyrekcii L. Osińskiego, gdzie pracował do r. 1818, robił dekoracie do opery: Janek i Stefanek; do tragedii: Cyd i do komedii: Podróż z Berlina do Pots da mu. Malinowski Adam, tegoczesny dekorator teatru warszawskiego. Maraino, Włoch, był dekoratorem teatru warszawskiego od r. 1790—1795 za antrepryzy Wojciecha Bogusławskiego; w r. 1796 wezwany przez tegoż do teatru lwowskiego, wystawił w 6 tygodniach amfiteatr w ogrodzie Jabłonowskich i malował do niego dekoracie, między innemi do oper: Agatka, Drzewo Diany, Krakowiacy i górale; do melodramatów: Iskahar, Amazonki i do dramatu: Groby Werony. PIersci Jan Bogumił, malarz historyczny, portretowy i dekoracyjny nadworny króla Stanisława Augusta, malował dekoracie do teatru w Łazienkach pod Warszawą, był od r. 1806—1809 dekoratorem teatru warszawskiego, w r. 1808 wymalował piękną kortynę wyobrażającą Olimp; robił także śliczne przeźrocza czyli transparenta. Pohlmann był w połowie XIX wieku dekoratorem teatru we Lwowie. Scotti Antoni, Włoch, sprowadzony do Warszawy przez Bogusławskiego, robił tamże między r. 1803 a 1817 dekoracie teatralne nieszczególne, mianowicie do oper: Telemak, Lodoiska, Józef w Egipcie, Kamilla, Kopciuszek Sardrino, Guliston, Horaciusz, Hilary i t. d. Smuglewicz Antoni, starszy brat Franciszka malarza, malował przy końcu XVIII wieku dekoracie do wszystkich niemal ówczesnych teatrów krajowych, mianowicie: w Warszawie, Lwowie, Wilnie, Kaliszu i takowe wielce były cenione. Smuglewicz Łukasz był także malarzem dekoracyjnym. Spaggiari Jan, Wioch, malarz dekoracyj, wszedł w r. 1726 w służbę króla polskiego Augusta II i wiele w Warszawie pracował, gdzie w r. 1730 umarł.

Derki

Derki wyrabiano z początku XIX wieku w Warszawie.

Drelichy

(Obacz: Płótna kolorowe oraz wyroby perkalowe)

Druciane rzeczy

W XVIII wieku wyrabiano druciane rzeczy w Sokołowie województwie podlaskiem, majętności ks. Ogińskiego i w Kańczudze. W pierwszej połowie XIX wieku założoną została w Zgierzu fabryka Ehrentrauta wyrobów z drutu i Karola Neumana w Warszawie. Co do drucianych fajeczek (obacz: Fajki).

Drukarnie

Lamartin powiada, że sztuka drukarska zbliża ku sobie i łączy węzłem bezpośrednim, ciągłym, wiekuistym, myśl człowieka odosobnionego ze wszechmyślami świata widzialnego w przeszłości, teraźniejszości i przyszłości. Powiadano, że drogi żelazne i para zniosły odległość, drukarstwo zaś możnaby powiedzieć zniosło czas. Rozmawiamy z Homerem i Ciceronem, jak gdyby żyli dziś, za pomocą druku. Trentowski nazywa drukarnie czcionkarnie.

Druk znany był w Chinach o wiele wcześniej jak w Europie; w Europie druk wynaleziony został przez Gutenberga około r. 1438, a pierwszą drukarnię założył w r. 1450 Gutenberg’ w Moguncii, zaś pierwsze w niej dzieło drukowane, była biblia tak zwana Gutembergowska, która wyszła z druku w r. 1455. Do Polski przyszła sztuka drukarska z Niemiec, a to, gdy w r. 1462 Adolf książę Nassauski wtargnął do Moguncii i to miasto opanował, rozprószyła się czeladź Fausta spółnika Gutenberga i Szeffera zięcia Fausta po różnych krajach i tajemnicę kunsztu drukarskiego rozniosła po całych Niemczech, Włoszech, Francii i Polsce. Tym sposobem przybył pierwszy drukarz Gunther Zainer do Krakowa i tu założył w r. 1465 pierwszą drukarnię w Polsce. Pierwsze zaś dzieło w niej drukowane była książka łacińska nosząca tytuł: „Joannis de Turrecremata Cardinalis S. Sixti vulgariter nuncupati. Explanatio in Psalterium finit Cracis“. Pierwsze zaś polskie książki były drukowane w Krakowie w oficynie Hallera, mianowicie: Agendy kościelne w latach 1505, 1511, 1514 drukowane; o przykazaniach i grzechach r. 1508; powieść o papieżu Urbanie r. 1514, zaś dzieło p. t. „Rozmowy Marchołta z Salomonem”, które długi czas uchodziło za pierwszą polską książkę, drukowane było dopiero w r. 1521 u Hieronima Wietora w Krakowie. Z XV wieku zatem nie znamy żadnej książki polskiej. Dawniej już drukowali Polacy za granicą książki w obcych językach i tak n. p. drukował Jan Adam de Polonia w r. 1478 w Neapolu, a w r. 1490 Stanisław Polak w Hiszpanii, Hencki w Wiedniu przy końcu XV wieku (wspomina o nim Mickiewicz w swoich odczytach o literaturze słowiańskiej tom I). Maciej z Krakowa jest wydawcą dzieła „Ars moriendi” pierwszego z drukowanych w Harlemie; pochowany on jest w Worms co dopiero w zeszłym wieku odkrył Jabłonowski. 

W Polsce najpierw zaczęto drukować w Krakowie, później w Wilnie, Pułtusku i Poznaniu jeszcze za Zygmunta I. Za Zygmunta Augusta sławne były drukarnie Mikołaja Czarnego Radziwiłła w Brześciu litewskim i w Nieświeżu. Później powstały w wielu innych miejscach, które niżej wymieniamy. Małe i nieznane dziś miasteczka za Batorego i Zygmunta III mnóztwo drukowały książek o najważniejszych zadaniach życia. Panowie jedni przez dumę, drudzy przez chęć zasługi swoim kosztem utrzymywali drukarnie i robotników nie troszcząc się o dochód, a sądzili tylko, że mają przez to prawo do wdzięczności i do pamięci ojczyzny. Jednak wielu panom służyły drukarnie nie w celu wyłącznie naukowym, ale za narzędzie własnych widoków i spraw.

O drukarniach w Polsce pisali: Daniel Hofman, Bandtkie, Lelewel, Sobieszczański, Zubrzycki, Estreicher i inni. Z nich czerpaliśmy niniejszą wiadomość o drukarniach.

Starosłowiańskie druki odbijano w drukarniach w Berdyczowie, Cetyni, Czernichowie, Dermanie, Dołhopolu, Iwie czyli Jewie, Kijowie, Kry łosi u, Krzemieńcu, Kutnie, Lwowie, Mohiłowie, Ostrogu, Poczajowie, Strutyniu, Supraślu, Uhercach, Uniejowie, Wilnie i Zabłudowie.

Druki polsko-ruskie tłoczone kirylicą odbijano: w Bujniczach gub. mohilewskiej, w Czernichowie w dawnej Litwie, w Czetwertni gub. wołyńskiej, w czorneńskim monastyrze, w dermańskim monastyrze, w Jewie, Kijowie, Krakowie, Królewcu, Kryłosiu pod Haliczem, Krzemieńcu, kuteńskim monastyrze gub. mohilewskiej, we Lwowie, w Łucku, Mohilewie, Nieświeżu, Nowogrodzie siewierskim, Ostrogu, Poczajowie, Połocku, Rochmanowie, Stratyniu w Brzeżańskiem, Supraślu, w Uhercach pod Samborem, w uniewskim monastyrze w Złoczowskiem, w Wilnie i w Zabłudowie gub. grodzieńskiej w XVI, XVII i XVIII wieku.

Druki Artanów, które po największej części w XVII wieku palone były na stosach przez fanatyków, tłoczono w Dubiecka, Lesznie, Lubinie nad Niemnem (drukarnia ta upadła w r. 1655) w Lublinie, w Łusławicach w XVI wieku, w Łukawcu, w Rakowie gdzie drukarnia główna Arianów kwitła między r. 1602 a 1632, w Rawiczu, Ropkowie, Węgrowie, Wilnie i Zakliczynie, we wszystkich czterech w XVI wieku. Wszystkie druki z tych drukarń ariańskich są dziś bardzo rzadkie, gdyż były niszczone.

Drukarnie Kalwinów istniały w Baranowie w XVII wieku, w Brześciu litewskim założona w r. 1559 przez Mikołaja Radziwiłła, gdzie drukowaną była w r. 1563 sławna biblia radziwiłłowska; w Kiejdanach, zkąd przeniesiono ją około r. 1670 do Słucka, w Łaszczowie w XVI wieku, w Oszmianie około r. 1615, w Paniowcach, w Wilnie w XVI wieku, w Zasławiu województwie mińskiem i w Sejnach.

Druki ewangielickie wykonywano w Grodzisku, Łosku, Nieświeżu w XVI wieku, w Paniowcach nad Smotryczem, w Poznaniu, zkąd drukarnię później przeniesiono do Grodziska i we Wschowie.

Drukarnie żydowskie były w Lublinie w XVI wieku, we Lwowie, w Poznaniu w XVI wieku, w Sławucie, w Sokalu, w Lesznie w XVII wieku, w Tatarkowie z początku XVIII wieku, w Radziwiłłowie wołyńskim, w Warszawie z początku XIX wieku, w Żółkwi w XVII wieku założona przez króla Jana III i w Józefowie ordynackim założona w r. 1824.

Od pierwszej założonej w Polsce drukarni aż do r. 1800 było więcej jak 1500 drukarń w Polsce. Wszystkie miejsca, w których były drukarnie w Polsce od początku ich zaprowadzenia aż do XIX wieku, wymieniamy tu dla łatwiejszego rozpatrzenia się w alfabetycznym porządku z dołączeniem roku, w którym one powstały, lub w którym pierwsza książka drukowaną była.

I tak mieliśmy drukarnie: w Baranowie w Sandomierskiem Piotrkowczyka w r. 1607, która powstała z pińczowskiej, przewiezionej do Łaszczowa, później do Paniowiec, a wreszcie do Baranowa; w Berdyczowie u Karmelitów około r. 1760; w Białej drukarnia założona przez ks. Hieronima Małeckiego; w Białyniczu u Karmelitów w r. 1652; w Białymstoku na Podlasiu drukarnia niemiecka; w Bodzencinie z początku XVII wieku (w Bandtkiem opuszczona) ; w Brunsbergu mieście stołecznem biskupstwa warmińskiego r. 1590; w Brzegu na Ślązku w r. 1611 drukarnia założona przez Kaspara Siegfrieda, po nim byli tu drukarzami: August Grynder, Baltazar Klos i Krystian Czorn; w Brześciu Litewskim założył w r. 1558 drukarnię Mikołaj Czarny Radziwiłł, a urządził ją Bernard Wojewódka; w Brzeżanach drukarnia Sieniawskich Iw Bandtkiem opuszczona); w Bujniczkach gub. mohilewskiej w r. 1635 (w Bandtkiem opuszczona); w Bydgoszczy r. 1814; w Bytomiu na Ślązku z początku XVII wieku; w Chełmie r. 1762; w Cieszynie na Ślązku z początku XIX wieku; w Czernichowie drukarnia polska i ruska r. 1646; w Częstochowie u Paulinów r. 1693; w Czetwerni gub. wołyńskiej w r. 1625; w czorneńskim monastyrze gub. wołyńskiej w r. 1629 (Estreicher o nich wspomina, w Bandtkiem obie opuszczone); w Bąbrowej r. 1618; w Bermanie na Wołyniu drukarnia polska i ruska założona przez ks. Konstantego Ostrogskiego około r. 1603; w Bobrom ilu drukarnia Herburtów r. 1611, która stała pod zarządem Jana Szeligi z K rakow a; w Bołhopolu drukarnia ruska powstała w r. 1635 (wr Bandtkiem opuszczona, wspomina o niej Zubrzycki w dziełku o drukarniach rusko-słowiańskich); w7 Bubiec/cu była za szerzenia się Arianów na Podgórzu sanockiem drukarnia ariańska, a druki dubieckie należą do wielkich rzadkości bibliograficznych (o tej drukarni wspomina tylko Wincenty Pol w przypiskach do „Senatorskiej zgody“ zresztą ani Bandtkie ani Sobieszczański nic o niej nie wiedzą); w Elblągu od r. 1556— 1753 było 14 drukarń, pierwsza Wolfganga Ditmara; w Gdańsku r. 1499, pierwszym drukarzem był Konrad Baumgarten, do r. 1780 było tam 27 drukarń, Jan Heveliusz sławny astronom miał tam także swoje własną drukarnię w XVII wieku sprowadzoną z Holandii, w której drukował i własne dzieła; w Głogowie Wielkim na Ślązku drukarnia Joachima Funka w r. 1606; w Głogowku na Ślązku drukarnia Oppersdorfa w r. 1608; w Grodnie r. 1679; w Grodzisku w Poznańskiem r. 1572 drukarnia Melchiora Neringa: w Haliczu r. 1606; w Jarosławiu. 1616 drukarnia Jana Szeligi; w Jaryszowie pow. mohylowskim drukarnia założona w r. 1790 przez Waleriana Dzieduszyckiego istniała od r. 1792, zkąd ją przewieziono do Tulczyna (w Bandtkiem opuszczona), wspomina o niej dr Józef Idolle; w Jaworowie r. 1619 drukarnia Szeligi, który się tu z Dobromiła przeniósł (w Bandtkiem opuszczona); w Józefowie ordynackim w Lubelskiem drukarnia żydowska założona w r. 1824; w Iwie czyli Jewie, województwie nowogrodzkiem r. 1611, drukarnia polska i ruska; w Kaliszu r. 1603 drukarnia Jana Wolraba w r. 1606, byłato drukarnia Jezuitów, a w r. 1782 drukarnia ks. Prymasa arcybiskupa gnieźnieńskiego, przewieziona w r. 1789 do Łowicza; w Kamieńcu r. 1834 drukarnia Wagnera; w Kiejdanach na Żmudzi r. 1650 drukarnia Radziwiłłów.; w Kielcach r. 1818; w Kijowie sławna pieczarska drukarnia polska, ruska i niemiecka założona w r. 1617; w Knyszynie na Podlasiu, gdzie umarł Zygmunt August, była drukarnia w r. 1580; w Kościanie w Wielkopolsce r. 1648; w Koźminku w gub. warszawskiej lir. Ostrorogów r. 1561; w Krakowie pierwszą drukarnię założył w r. 1465 Gunther Zainer, od r. 1503—1730 istniało w Krakowie 50 drukarń, z których było zaprowadzonych 21 w XVI wieku, a 22 w XVII wieku; między jemi szczególnie się odznaczały drukarnie: Hallerów między r. 1503 a 1526 Wietora między r. 1518 a 1547, Szarfenbergera między r. 1511 a 1549, Macieja Wierzbięty między r. 1578 a 1596, Macieja Garwolczyka między r. 1578 a 1585, Łazarzów między r. 1550 a 1650, Piotrkowczyków między r. 1570 a 1673, Schedlów między r. 1620 a 1707, Jana Szeligi między r. 1605 a 1622 i Cezarych między r. 1612 a 1730. Po Zajnerze byli sławni drukarze w Krakowie: Świętopełk Fijoł, który pierwszy drukował w r. 1490 i 1491 słowiańskie książki, Florian Ungler drukował między r. 1520 a 1540 i Hieronim Wietor z początku XVI wieku; w Królewcu drukarnia ruska Wasyla Korwina Kwasowskiego założona w r. 1727; w Królewcu pruskim drukarnia akademicka r. 1524, pierwszym drukarzem był Jan Weinrich, potem Luft i t. d.; w Krośnie nad Odrą na Ślązku w r. 1699; w Krzemieńcu była w r. 1638 drukarnia polska i ruska; w Kryłosiu niedaleko Halicza r. 1606 drukarnia ruska; w Kułeńskim klasztorze na Litwie około r. 1630 drukarnia ruska, w Kwidzynie około r. 1790; w Langenfuhr koło Gdańska r. 1732; w Lesznie r. 1524 drukarnia Jana Komeniusza powstała z drukarni szamotulskiej, od r. 1629 — 1656 istniała tu drukarnia braci Czeskich, która miała typy greckie i hebrajskie i ze wszystkich oficyn polskich zaczęła najpierwej dzieła polskie antykwą drukować, do r. 1798 było tu 8 drukarń; w Lewoczy w hrabstwie spizkiem drukarnia brewerowska r. 1728; w Lignicy w r. 1727; w Lubyczy na Litwie r. 1610 drukarnia Piotra Kmity typografa ks. Krzysztofa Radziwiłła; w Lublinie r. 1559 drukarnia żydowska, która była pierwej jeszcze jak katolicka. Od r. 1559—1682 było tu 5 żydowskich drukarń , katolicka drukarnia powstała w r. 1622, a do r. 1816 było tu 9 drukarzy czyli właścicieli drukarń, pierwszym z nich był Teofil Karcan; w Łusławicach pod Krakowem była, w r. 1560 drukarnia ariańska założona przez Adama Błońskiego socyniana, przewieziona z Pińczowa; we Lwowie była podobno pierwsza drukarnia ruska około r. 1573 Iwana Fedorowicza, który tu przybył ze Zabłudowa hetmana Chodkiewicza, gdzie poprzednio także drukarnię założył; drukarnia ta trwała do r. 1583, później powstały bractwa staropigiańskiego od r. 1586 do naszych czasów, Michała i Jędrzeja Śląskiego od r. 1638— 1668, Arseniego Zeliborskiego biskupa od r. 1645—1646, Wojciecha Mielerewskiego od r. 1684—1692, Józefa Szumlańskiego biskupa od r. 1688 do 1690, Bazylianów od r. 1700—1707, Jana Filipowicza r. 1757, drukarnie polskie były Mikołaja Szarfenbergera z Krakowa w r. 1578 założone, Pawła Szczerbica r. 1581, Macieja Garwoliniusa r. 1592, Macieja Bernarta r. 1593, Pawła Żelazo r. 1600, Wawrzyńca Małachowicza r. 1615, Krzysztofa Wolbramczyka r. 1615, Jana Szeligi drukarza krakowskiego r. 1618, Michała Śloski r. 1633, Jakuba Mościckiego r. 1671, Jana Szliclityna r. 1756, Łukasza Szlichtyna r. 1773, Kazimierza Szliclityna r. 1774, Antoniego Pillera r. 1773, Tomasza i Jana Pillera r. 1774 (trwa dotąd), G. W. Wiehmanna r. 1796, Józefa Sznajdra r. 1811. Prócz tych były tu drukarnie: jezuicka r. 1646, bracka św. Ducha r. 1696, Franciszkanów r. 1772, żydowska i ormiańska; w Łaszczowie r. 1561 drukarnia Daniela z Łęczycy, w r. 1610 przewieziono tu drukarnię z Pińczowa; w Łomży r. 1817 ; w Łasku założył około r. 1570 drukarnię socynianin Jan Kiszka, która trwała do r. 1587, i tu były drukowane same dzieła socyniańskie: Budnego, Czechowicza, Paleologa i t. d. Zarządzał nią najpierw Daniel z Łęczycy, potem Jan Karcan z Wieliczki i Aleksy Rodecki; w Łowiczu r. 1560 pierwszym drukarzem był Murmeliusz z Pułtuska, w r. 1760 założył tu drukarnię Prymas gnieźnieński W. A. Łubieński; w Łuchu na Wołyniu r. 1628 drukarnia u Dominikanów; w Machnówce niedaleko Berdyczowa r. 1793, w Malborgu r. 1512 drukarnia niemiecka; w Minkowcu na Podolu r. 1796 drukarnia hr. Scibora Marchockiego; w Mińsku r. 1797, w Mogilanach drukarnia urządzona w r. 1567 przez Spytka z Melsztyna (w Bandtkiem opuszczona), tu wyszło bardzo rzadkie dzieło w r. 1567 ]). t. „Zwierciadło każdego stanu“; w Moliiłowie r. 1616 drukarnia ruska, a w XVIII wieku drukarnia polska; w Mokrzysku koło Jędrzejowa r. 1732; w Morsku gub. radomskiej r. 1732; w Nieświeżu r. 1562 drukarnia ruska, polska i ewangielieka, pierwszym drukarzem był Daniel z Łęczycy, który się tu z Pińczowa przeniósł; w Nowogródku Siewierskim r. 1658; w Nowym Wereszczynie r. 1597; w Oleśnicy w dolnym Slązku w r. 1593 drukarnia Richtera; w Oiwce pod Gdańskiem r. 1673 (dzieła tu drukowane wymienia Łóschin w swojej historii Gdańska); w Opolu na Slązku r. 1750; w Ostrogu na Wołyniu niegdyś ks. Ostrogskich r. 1580 drukarnia ruska założona przez Iwana Fedorowicza, którego ks. Konstantyn Ostrogski ze Lwowa powołał, i drukarnia polska; w Oszmianie województwie wileńskim r. 1615 drukarnia wyznania helweckiego; w Paniowcach niedaleko Kamieńca założył Jan Potocki drukarnię około r. 1608, którą przewieziono z Łaszczowa, była ona pod zarządem Wawrzyńca Małachowicza; w Pińczowie drukarnia założona r 1556 przez Oleśnickich, zarządcą jej był Daniel z Łęczycy; w Pińsku r. 1729 drukarnia Jezuitów; w Piotrkowie trybunalskim r. 1714; w Płocku r. 1809; w Poczajowie na Wołyniu r 1618 drukarnia ruska u Bazylianów i polska; w Podhorcach r. 1760 drukarnia Rzewuskich, która później przeszła na własność Pillera we Lwowie; w Połocku r. 1697, a w r 1818 drukarnia jezuicka; w Poznaniu r. 1539 powstała drukarnia Jana Sącza, później istniały tu drukarnie Melchiora Neringa, Woli rabów, Jana Rossowskiego, Wojciecha Regulasa, Wojciecha Laktańskiego, Dekkera, Pressera i Mehwalda; oprócz tych były drukarnie kolegium lubrańskiego r. 1 689, jezuicka przy końcu XVII wieku i żydowska w XVI wieku; w Porycku r. 1786 w Bandtkiem opuszczona); w Przemyślu r. 1751 drukarnia Adama Kleina, jezuicka w r. 1760, królewska r. 1772, Antoniego Matiaszowskiego r. 1782 i Jana Gołęberskiego w r. 1800, który drukarnię swą sprzedał biskupowi ruskiemu Śnigurskiemu; w r. 1776 po zajęciu tej części Polski przez Austriaków powstała drukarnia cesarska, a w r. 1829 drukarnia ruska; w Pułtusku r. 1533 drukarnia Jana ze Sącza i Murmeliusza; w Radomiu r. 1811 drukarnia Macieja Dziedzickiego drukarza krakowskiego, druga w r. 1825 Wiercińskiego; w Radziwiłłowie województwie wołyńskiem założył w r. 1787 za przywilejem królewskim drukarnię ksiąg hebrajskich jenerał Kajetan Miączyński (w Bandtkiem opuszczona, wspomina o niej Jędrzej Moraczewski w Starożytnościach polskich); w Rakowie gubernii radomskiej około roku 1577, drukarnia ariańska, do roku 1659 były tu cztery drukarnie. Miasto to było gniazdem polskich arianów i socynianów; drukarzami tutaj byli: Aleksy Kodecki, który wszystkie pisma Socyna, kiedy do Polski przybył, drukował; Sebastian Sternacki (zięć Bodeckiego), Walenty Rodecki, Paweł Sternacki i Erazmus Jan ; w Rawiczu r. 1759, dawniej tu podobno arianie drukowali swoje dzieła; w Rochmanoicie gub. wołyńskiej w r. 1619, drukarnia ruska (w Bandtkiem opuszczona); w Ropkowie drukarnia ariańska w XVI wieku; w Rydze w Inflantach drukarnia Dawida Hilchena, najpierwsza w Inflantach w r. 1589; w Samborze r. 1790; w Sandomierzu r. 1716, drukarnia Jezuitów; w Sejnach na Żmudzi r. 1603; w Siedlcach w gub. lubelskiej Czartoryskich r. 1820; w Sławucie na Wołyniu istniała oddawna drukarnia żydowska, o której Czacki w swej rozprawie o Żydach i Niemcewicz w swym romansie Lejbe i Siora wspominają; w Słoninie na Litwie drukarnia hetmana Ogińskiego r. 1777; w Słuchu drukarnia ruska książąt Olelkowiczów r. 1667, polska r. 1670 przewieziona z Kiejdan już za Radziwiłłów; w Sokalu w Żółkiewskiem była drukarnia żydowska w pierwszej połowie XVIII wieku (obacz Lelewela: bibliogr. ksiąg* dwoje, w Bandtkiem i Sobieszczańskim opuszczona); w Straty nie r. 1604, drukarnia ruska powstała z ostrogskiej; w Supraślu na Litwie r. 1(395 drukarnia ruska u Bazylianów; w Suwałkach wojew. augustowskiem r. 1820; w Święczechowie w Wielkopolsce (po niemiecku Schwetzko) przy końcu XVIII wieku; w Szamotułach w Wielkopolsce r. 1551, drukarnia braci czeskich założona przez Górkę, którą potem przewieziono do Leszna; w Schlichtyngowie w Wielkopolsce r. 1045 drukarnia ewangielicko - niem iecka, przewieziona ze Wschowa; w Targowicy r. 1649; w Tarnowie r. 178(3 drukarnia biskupia pod zarządem Józefa J. Matiaszowskiego nie długo trwała; w Tartakowie Radziwiłłów niedaleko Żółkwi z początku XVIII wieku, drukarnia żydowska przeszła w r. 1754 w ręce Jezuitów; w Toruniu r. 1569, od r. 1795 istniało tu 18 drukarń, a pierwszym drukarzem był Stanisław Worffschaufel, tłoczył tylko niemieckie książki, polskie zaczęto tu odbijać w r. 1578; drukarzami tutejszemi byli: Melchior Nering r. 1581, Jerzy Koteniusz od r. 1593, Augustyn Felber r. 1609, Kasper Friese r. 1600, Franciszek Schnelboltz r. 1624, Michał Karnal r. 1643. Jan Koepsel r. 16(37, Chrystian Beck r. 1681, Jan Chrystian Laurez r. 1691, Samuel Geuter r. 1697, Jan Zachariasz Stoli 1697, Jan Balcer Bresler r. 1690, Jan Konrad Rieger r. 1705, Jan Ludwig Nikołaj r. 1709, Fryderyk Kunzen r. 1760, A. Kimmel 1793; w Tulczynie drukarnia Potockich przy końcu XVIII wieku; w Uhercach w Samborskiem drukarnia ruska r. 1(318, (w Bandtkiem opuszczona, w Zubrzyckim wspom niana); w Uniowie w Złoczowskiem w monastyrze około r. 1669, drukarnia ruska (w Bandtkiem opuszczona, wspomina o niej Zubrzycki); w Warszawie w r. 1578 pierwszą drukarnię założył Mikołaj Scharffenberger, a pierwszem dziełem tu drukowanem było Jana Kochanowskiego: Odprawa posłów greckich drukowane w r. 1578, następnie widzimy tu właścicielami drukarń: Jana Rossowskiego od r. 1624, Jana Trelpińskiego od r. 1635, Piotra Elerta 1642, Karola Ferdynanda Schreibera r. 1677, Wawrzyńca Mitzlera de Kolof r. 1756, Michała Grella r. 1762, Piotra Dufour 1775, Tomasza Lebruna r. 1795, Piotra Zawadzkiego r. 1790, Ragoczyego r. 1800 (zięć Grella), Wiktora Dąbrowskiego r. 1805, Józefa Zawadzkiego i Józefa Węckiego r. 1821, Natana Glucksberga r. 1818 i Józefa Pnkszta r. 1823: oprócz tych były jeszcze drukarnie: pijarska założona w r. 1683, jezuicka r. 1717, korpusu kadetów r. 1774, wolna, założona przez Jana Potockiego w r. 1789, misionarzy 1781, Tadeusza Mostowskiego r. 1802, rządowa założona przez ministra Feliksa lir. Łubieńskiego r. 1809, wojskowa 1822, lir. Krasińskiego, która przeszła na własność Zawadzkiego i Węckiego i drukarnia żydowska r. 1824; w Węgroicie na Podlasiu istniała w r. 1570 drukarnia ariańska, założona przez Jana Kiszkę; we Wielkanocy niedaleko Krakowa r. 1625; w Wilnie istniała pierwsza drukarnia słowiańska w r. 1522; ruskie drukarnie były tu dawniejsze jak polskie, do których należały: Mamoniczów r. 1576, w klasztorze św. Ducha r. 1596, u Bazylianów r. 1629, drukarnie polskie i łacińskie: Radziwiłłowska, potem jezuicka a teraz akademicka w r: 1576, w której byli drukarzami: Marcin z Kazimierza, Jan Sledzki do r. 1580, Daniel z Łęczycy do r. 1594, Grzegorz Nigelliusz, Tomasz Lewicki do r. 1606 i Jan Kochan do r. 1641. Mieli tu także swoje drukarnie: Jakób Markowicz do r. 1592, zkąd przewiósł ją w r. 1603 do Sejn, Wawrzyniec Małachochowicz r. 1598, Krzysztof Wollbramczyk r. 1594, S. Sulzer r. 1600, Jędrzej Wolan założył drukarnię w r. 1592, Jan Karcan z Wieliczki od r. 1574, Józef Karcan od r. 1612, Kasper Wilkowski r. 1583, Stanisław Wierzejski, Piotr Kmita założył tu drukarnię przy końcu XVI wieku. Były tu także drukarnie: Franciszkanów, Pijarów, Misionarzy i żydowska w XVII wieku; w Wrocławiu na Slązku drukarnia miejska w r. 1503, drukarnia jezuicka r. 1732, drukarnia Korna w drugiej połowie XVIII wieku; we Wschowie znajdujemy drukarnię w r. 1660; w Zabłudowie wojew. wileńskiem hetmana Grzegorza Chodkiewicza była w r. 1568, drukarnia ruska założona przez Iwana Fedorowicza i drukarnia polska; w Zakliczynie była w r. 1570 drukarnia ewangielicka; w Zamościu założył w r. 1593 drukarnię w. kanclerz Zamojski pod zarządem Marcina Łęskiego; do końca bytu akademii było tu 14 drukarń pod zarządem: Krzysztofa Wollbramczyka r. 1617, Rodyckiego r. 1646, Wilhelma Krokoczyńskiego r. 1648, Szymona Niziołkowieza r. 1620, Jędrzeja Loba r. 1635, Aleksandra Pawłowicza r. 1640, Jędrzeja Jastrzębskiego r. 1654, Sebastiana Wierzchowskiego r. 1663, Jana Jarmurzewskiego r. 1689, Szymona Prądkiewicza r. 1675, Jana Katowskiego r. 1694, Krzysztofa Palęckiego r. 1681 i Stanisława Niewieskiego r. 1684; w Zasławin na Litwie jest drukarnia w r. 1572; w Żólkici w r. 1694 drukarnia polska i żydowska; w Żyrowicach istnieje w XVII wieku drukarnia, gdzie były tłoczone sławne żyrowickie kantyczki, używane w całej Litwie (w Bandtkiem opuszczona, wspomina o niej Michał Baliński w Starożytnej Polsce) i w Żytomierzu w r. 1764.

Chcących się z tym przedmiotem bliżej obznajomić, mianowicie jak długo która drukarnia istniała, do kogo należała i jakie w niej dzieła drukowane były, odsyłamy do szacownego 4 tomowego dzieła Bandkiego o drukarniach w Polsce. 

O płacy jaką drukarze pobierali w XVI wieku w Polsce dowiadujemy się z listów Szymonowicza do Jana Zamojskiego. pisanych, a drukowanych w Dodatkach do Pismiennictwa Polskiego Maciejowskiego, jakoteż z rozprawy Augusta Bielowskiego o tym poecie. Z tych wskazówek widzimy, że drukarze i złotnicy otrzymywali tygodniowo strawę i po 4—5 złr. (licząc na dzisiejszą monetę). W r. 1773 pobierał zecer w drukarni jezuickiej w Lublinie od ułożenia arkusza garmontu 6 złt, a od rómany 1 złt.

Drut

Drut żelazny wynalazł w XIV wieku w Norymberdze tamtejszy mechanik Rudolf, w r. 1360 była tam fabryka drutów ciągnionych. W Polsce była fabryka drutu w Starzynowie jeszcze za Zygmunta I, później pod Przysuchą; w Krzepicach w XVII wieku założył druciarnię Wolski, marszałek k. złożoną, z 10 warstatów, gdzie robotnikami przeważnie byli Niemcy. Cetnar drutu kosztował w Krakowie za Zygmunta 12 złt. Ciągniono drut i w Sokołowie we fabryce ks. Ignacego Ogińskiego w XVIII wieku. Obecnie są fabryki drutu w W arszawie Fiszera i Neumana, w Bendzinie, Sosnowicach i w powiecie olkuskim Michała Zeitlera.

Drutu srebrnego i złotego była w XVII i XVIII wieku fabryka w Gdańsku, (Loschin) w r. 1803 było tu 38 rzemieślników tego rodzaju. Przy końcu XVIII wieku była także w Grodnie fabryka tego rodzaju, która się z dziesięciu warstatów składała; także w Warszawie były dwie fabryki, które wyrabiały druty ze złota i srebra, jakoteż tasiemki; a drutu złotego i srebrnego z tych fabryk dostarczano hafciarzom robiącym szlify i inne ozdoby wojskowe. 

Dywany

(Obacz: Kobierce).

Dzwony

(Obacz: Odlewnictwo dzwonów).