Samuel Hirszenberg (1865 - 1908), Spinoza wyklęty - szkic do obrazu, 1906

pastel, tektura; 48,2 x 62,5 cm;
sygn. i dat. p. d.: "S. Hirszenberg 906." (ołówkiem);
na odwrocie oznaczenie: "35"

Proweniencja:
kolekcja prywatna, Polska

Rok przed powstaniem wersji olejnej tej kompozycji, Hirszenberg przygotowuje pełnowymiarowy malarski szkic. U kresu życia artysta przywołuje postać niderlandzkiego filozofa o żydowskich korzeniach, który za swoje poglądy zostaje wykluczony z gminy żydowskiej i obłożony klątwą. Benedykt (wcześniej Baruch) Spinoza rozważał m. in. zagadnienia wolności sumienia czy zależności władzy i polityki. Dyskwalifikujący go w oczach ortodoksyjnego środowiska żydowskiego był chociażby pogląd o kwestionowaniu boskiego aktu stworzenia czy oczekiwania na przyjście Mesjasza. W opisywanej pracy Hirszenberg buduje kompozycję na zasadzie kontrastu: samotna, pogrążona w lekturze postać Spinozy na pierwszym planie, o wyraźnie zarysowanych konturach i grupa rozzłoszczonych Żydów w tle, zlewająca się w dość mocno ujednoliconą formę. Konfrontacja starego i nowego świata. Kunszt malarski i mocny symboliczny ładunek sprawiają, że jest to jedna z najciekawszych prac z dojrzałego okresu twórczości artysty. „Spinoza wyklęty” namalowany na płótnie posiada w swych zbiorach Galeria Malarstwa im. A. A. Dejneki w Kursku.