olej, płótno, 64,2 × 109,5 cm
sygn. p. d.: „JMalczewski”
Pochodzenie:
– Kolekcja dra Tadeusza Chutkowskiego (przed 1939 r. zamieszkały we Lwowie; właściciel majątków Krzywczyce i Poznanka Szlachecka, po 1945 r. mieszkał w Krakowie; zmarł w 1978 r.)
– Kolekcja prywatna, Polska
Do obrazu dołączona opinia dr Agnieszki Ławniczakowej z 2007 roku.
„Sztuka Malczewskiego, to czysta poezja i to poezja swojska, rodzima, nie zmącona mimo tylu zagranicznych studiów żadnym powiewem obcym, nawskróś polska i nasza. Sztuka jego to wprawdzie literatura, bardzo nawet obfita i filozofia bardzo nieraz głęboki, ale mimo to posiadająca tak niesłychanie bogaty zasób środków i pomysłów malarskich i czysto artystycznych, że te muszą i wywołują zawsze podziw wprost żywiołowy i posiadają taką potęgę efektu, że zmuszają tylko do pochylenia głowy przed jego arcydziełami.”
Dr M. Gumowski, [w: ] „Wystawa obrazów. J. Malczewskiego”, katalog wystawy, marzec-kwiecień 1925 r., Poznań, s. 6.
Motywem spójnym prac Jacka Malczewskiego jest postać człowieka, który stanowi nierozłączny element natury. Te dwa elementy wzajemnie przeplatały się w kompozycjach artysty, wpływając na siebie, czego właśnie wspaniałym przykładem jest oferowany na aukcji wyjątkowy obraz „Wiatr”. W panoramicznie ujętej kompozycji artysta ukazał stojącą nad stawem wiejską dziewczynę zajmującą się praniem. Cały kadr sceny wypełnia widok na rozciągający się pejzaż, zbudowany z palety barw z dominującymi kolorami szarobłękitnych, srebrzysto oliwkowych i zimno szmaragdowych zielonych. Dominującą postacią sceny jest dziewczyna, „uchwyconej w osobliwym, tanecznym niemal kontrapoście”. Impresjonistyczny charakter całości kompozycji, zbudowany delikatnymi, ale i jednocześnie zdecydowanymi i dynamicznymi pociągnięciami pędzla, czy całość wykorzystanej gamy barwnej ujawniają prawdziwego bohatera obrazu jakim jest niewidoczny wiatr. Całą narrację artysta w mistrzowski sposób poświęcił idei dynamiki i ruchu. „Dynamika ruchu, skoncentrowana została przede wszystkim w pozie wiejskiej dziewczyny i w dominującym nad górną połową obrazu widoku drzew i nieba. Czesane wiatrem, pochylone w lewo gałęzie krzewów i czupryny wierzb w oddali, również podkreślają jeden kierunek, od prawej ku lewej. Ideę ruchu uzmysławia też w istotny sposób, sam sposób malowania obrazu. Artysta posłużył się tu niezwykle dynamicznymi, szkicowo – syntetycznymi pociągnięciami pędzla. Ślad szerokiego, płaskiego pędzla wytycza dukty linearnych i różnorodnych pociągnięć-ukośnych, krzyżujących się, poziomych i pionowych, podporządkowanych wrażeniu trwającego w naturze ruchu, które malarz chciał uzmysłowić” (fragment opinii dr Agnieszki Ławniczakowej). Żywioł wiatru fascynował artystę. Tej niedostrzegalnej sile poświęcał miejsce w wierszach, które pisał w listach do ukochanej Marii Balowej. Jak pisała Dorota Kudelska: „Świadectwem siły jej (stałości wiecznej przemiany) istnienia w świecie wierszy Malczewskiego jest wiatr. Jego niezwykła moc wpływa na ludzi, zapładniając natur i wyobraźnię, niosąc smutek jak drążąca swą słabością i pięknem rosę pajęcza nić, pozwalając zasłuchać się w najgłębsze pokłady własnej podświadomości.
„Nićmi zapłodnił świat widziany
I wiał hen [na błękit — skr.] błękitnie
Pajęczyn długie nici
I niósł w bezmiar świata
tę tkankę babiego lata
A kogo na drodze spotka
I srebrnych nici zamotała do motka
Owija go smutnie
Tak srebrne nici wyobraźni
snujemy nicią z cech z szarej jaźni
nici miłości i przyjaźni
Nici [jeden wyraz nieczytelny — skr.] przyjaźni i miłości”.
(J. Malczewski, „Żurawie dawno odleciały”, zbiory Muzeum Narodowego w Poznaniu, nr inw. Gr. 1042, k. 1.)
Wszechwładny wiatr niesie nić „srebrną powiewną i białą”, gdzie chce, uobecnia się „w drżeniu słońca”. Nić wyobraźni, nić życia dociera do horyzontu poznania, do miejsca, w którym świat zmysłów naturalnie styka się z niematerialną stroną bytu. Nici natury i pamięci, poddane samowoli tchnienia wiatru, przeradzają się niepostrzeżenie w znaki uczuć i wyobraźni. Jednak w naturze ich spotkania jest chwilowość, podatność na rozerwanie, rozproszenie, tym bardziej że wiatr pozwalający wznieść się ku górze, zmienia się czasem w wichurę, za nic mającą marność i delikatność materii babiego lata.” (D. Kudelska, „Dukt pisma i pędzla. Biografia intelektualna Jacka Malczewskiego”, Lublin 2008, s. 272). Prezentowany na aukcji o wyjątkowym ładunku narracyjnym obraz jest unikatowym dziełem w twórczości malarskiej Malczewskiego. Ta unikalna pod względem i podjętego tematu oraz sposobu malowania kompozycja ukazuje niebywały kunszt malarski artysty, potwierdzając, że twórczość Jacka Malczewskiego to nie tylko symboliczne oraz martyrologiczne kompozycje.
